Spotkanie z autorami monografii Historia Zielonej Góry. Najnowsze dzieje miasta po 1989 roku; fot. K. Adamczewski

 Wręczenie egzemplarza ksiązki Pani dr hab. inż. Annie Bazan-Krzywoszańskiej, prof. UZ; fot. K. Adamczewski

We Wstępie do tomu trzeciego (autorstwa prof. W. Strzyżewskiego) czytamy: - W 2022 r. minęło dokładnie 10 lat od wydania drugiego tomu Historii Zielonej Góry, w którym opisane zostały dzieje miasta do 1989 r. Zgodnie z zapowiedzią zawartą w zamieszczonym tam wstępie oddajemy do rąk Czytelników tom trzeci Historii Zielonej Góry. Jego tematyka obejmuje najważniejsze, zdaniem autorów, wydarzenia z najnowszych dziejów miasta po 1989 r. Opisane 30-lecie obfitowało w sytuacje, które trwale zmieniły obraz Zielonej Góry we wszystkich dziedzinach życia. Zmiany ustrojowe i odrodzenie samorządu terytorialnego po 1989 r. spowodowały, że miasto stało się znaczącym ośrodkiem administracyjnym i politycznym. Od 1999 r. Zielona Góra uzyskała status miasta na prawach powiatu, stała się siedzibą zielonogórskiego powiatu ziemskiego oraz jedną z dwóch stolic, wraz z Gorzowem Wielkopolskim, województwa lubuskiego, z ulokowanym w mieście sejmikiem wojewódzkim i marszałkiem. Ważnym wydarzeniem było również włączenie w 2015 r. w granice miasta okalającej Zieloną Górę gminy wiejskiej i utworzenie z niej dzielnicy Nowe Miasto. Transformacja po 1989 r. przekształciła krajobraz gospodarczy miasta, zlikwidowane zostały wszystkie duże zakłady przemysłowe, a dominować zaczęły małe i średnie przedsiębiorstwa. Przełomowe dla rozwoju miasta było utworzenie w 2001 r. Uniwersytetu Zielonogórskiego. W ciągu minionych 30 lat niezwykle zwiększyła się aktywność społeczna mieszkańców, dzięki czemu powstało wiele nowych stowarzyszeń i organizacji działających na rzecz miasta i regionu. Zielona Góra to także znaczące centrum kulturalne, edukacyjne i sportowe. To krótkie wprowadzenie sygnalizuje jedynie, jak wiele zmieniło się przez 30 lat w naszym mieście i o tym właśnie starali się napisać autorzy książki.

Najstarszy opis Zielonej Góry, z 1571 r., znajduje się  w Kronice Śląska (Gentis Silesiae Annales) autorstwa - urodzonego w Kożuchowie - Joachima Cureusa, natomiast pierwsza tak dokładnie opracowana historia Zielonej Góry obejmująca okres od momentu założenia miasta aż do współczesności, została wydana w 1922 r. przez zielonogórskiego archiwistę miejskiego i nauczyciela - Hugo Schmidta. W związku z obchodami 700-lecia powstania miasta opublikował on liczące ponad tysiąc stron dzieło Geschichte der Stadt Grünberg, Schles[ien] (Historia miasta Zielonej Góry, na Śląsku) i zadedykował je ówczesnym współmieszkańcom. Do dziś jest to bardzo cenne źródło informacji o przeszłości Zielonej Góry, ponieważ autor miał dostęp do wielu dokumentów i materiałów, które nie przetrwały wojennej zawieruchy.

Trzeci tom monografii autorstwa naukowców z Uniwersytetu Zielonogórskiego i historyków pracujących w naszym mieście został wydany dokładnie 100 lat później i jest prezentem zielonogórskiego środowiska naukowego dla mieszkańców, bo tak jak książka Hugo Schmidta, wszystkie tomy są dedykowane Zielonogórzanom. Jest to prezent z okazji 800-lecia powstania miasta i 700-lecia uzyskania praw miejskich.

Tom I monografii Historia Zielonej Góry. T. 1, Dzieje miasta do końca XVIII wieku ukazał się w 2011 r. Autorzy opisują w nim losy Zielonej Góry, która z niewielkiej osady stała się ważnym ośrodkiem administracyjnym. Jest to pierwsza od lat 20. XX wieku tak dokładna monografia tego miasta.

Przedstawiona tematyka pierwszego tomu w zakresie dziejów politycznych, społecznych i gospodarczych obejmuje okres od dziejów najdawniejszych, udokumentowanych badaniami archeologicznymi aż po schyłek XVIII i początków XIX wieku, a dokładnie 1806 rok, kiedy to wojska pruskie zostały pokonane przez armię Napoleona.

Zmiany, których dokonano w Królestwie Pruskim po tej dacie w ustroju państwa, gospodarce i stosunkach społecznych, stanowiły ważną cezurę czasową także dla historii Zielonej Góry. Dlatego dzieje miasta po roku 1806 przedstawione zostały w drugim tomie.

Drugi tom historii Zielonej Góry obejmuje dzieje miasta w XIX i XX wieku (wyd. 2012 r.). Znajdowało się ono wówczas najpierw w granicach Królestwa Pruskiego (od 1741 r.), a po 1871 roku — Cesarstwa Niemieckiego. W latach 1919–1932 Zielona Góra pozostawała w obrębie Republiki Weimarskiej, natomiast od 1933 roku — III Rzeszy. Historyczna zmiana nastąpiła w roku 1945 — w wyniku rozstrzygnięć geopolitycznych po II wojnie światowej miasto znalazło się w granicach Polski.

W XIX wieku Zielona Góra odgrywała rolę lokalnego centrum administracyjnego, będąc siedzibą władz powiatu. Jako miasto śląskie wchodziła od 1815 roku w skład rejencji legnickiej stanowiącej część pruskiej Prowincji Śląskiej. W 1922 roku miasto uzyskało status powiatu wydzielonego. W 1932 roku w ramach komasacji powiatów śląskich połączono w jeden zielonogórski i kożuchowski, zlikwidowano jednocześnie powiat miejski. Jednak już w następnym roku ponownie je rozdzielono i Zielona Góra stała się stolicą powiatu ziemskiego w dawnych granicach, nie odzyskała jednak statusu miasta na prawach powiatu. Po II wojnie światowej Zielona Góra i powiat w latach 1945–1950 wchodziły w skład województwa poznańskiego. Wraz z utworzeniem w 1950 roku województwa zielonogórskiego miasto uzyskało status stolicy regionu, którą pozostaje do dziś.

Tom I Historia Zielonej Góry. Dzieje miasta do końca XVIII:

Krzysztof Garbacz - Archeologiczne i historyczne ślady rozwoju osadnictwa w regionie zielonogórskim

Krzysztof Benyskiewicz - Zielona Góra w średniowieczu do końca XV wieku

Jarosław Kuczer - Miasto cesarskie. Zielona Góra za czasów panowania dynastii Habsburgów (1526-1740)

Małgorzata Konopnicka - Zielona Góra pod rządami pruskimi (1740-1806)

Wolfgang J. Brylla - Życie społeczno-religijne w mieście (1740-1806)

Bogumiła Burda - Szkolnictwo zielonogórskie w latach 1741-1806

Zbigniew Bujkiewicz - Rozwój Zielonej Góry od 1740 roku do początków XIX wieku

Wojciech Eckert - Rozwój przestrzenny Zielonej Góry do XVIII wieku

Wojciech Strzyżewski - Pieczęcie i herby Zielonej Góry

Tom II Historia Zielonej Góry. Dzieje miasta w XIX i XX wieku:

Tomasz Nodzyński - Dzieje polityczno-ustrojowe miasta w latach 1806–1914

Wolfgang J. Brylla - Życie religijne i społeczno-kulturalne

Zbigniew Bujkiewicz - Dzieje społeczno-gospodarcze Zielonej Góry w XIX i początkach XX wieku

Bogumiła Burda - Szkolnictwo zielonogórskie w latach 1806–1914

Leszek Jerzak, Piotr Reda - Ochrona przyrody w Zielonej Górze do 1945 roku

Tadeusz Dzwonkowski - Zielona Góra w latach 1914–1945

Hieronim Szczegóła - Pierwsze lata polskiej Zielonej Góry 1945–1950

Ryszard Zaradny - Życie społeczno-polityczne w Zielonej Górze w latach 1950–1980

Robert Skobelski - Gospodarcze i demograficzne oblicze Zielonej Góry w latach 1950–1980

Radosław Domke - Zielona Góra w latach 80. XX wieku

Tom III Historia Zielonej Góry. Najnowsze dzieje miasta po 1989 roku:

Dorota Szaban, Krzysztof Lisowski - Demograficzny obraz współczesnej Zielonej Góry

Anna Bazan-Krzywoszańska - Rozwój przestrzenny Zielonej Góry  po 1989 roku

Bartłomiej Gruszka - Współczesne badania archeologiczne w Zielonej Górze (2010-2022)

Leszek Jerzak, Piotr Reda, Kamila Rogaczewska, Weronika Zielińska - Zieleń miasta

Robert Skobelski - Zielonogórzanie wybierają. Preferencje mieszkańców w głosowaniach ogólnokrajowych 1989-2020

Czesław Osękowski - Samorząd Zielonej Góry  po 1989 roku

Czesław Osękowski - Krajobraz gospodarczy Zielonej Góry  po 1989 roku

Mirosław Kuleba - Odrodzenie zielonogórskiego winiarstwa

Przemysław Bartkowiak - Aktywność społeczna mieszkańców Zielonej Góry w latach 1990-2021 na przykładzie wybranych organizacji

Agnieszka Opalińska - Zielonogórzanie w organizacjach pozarządowych

Magdalena Steciąg, Kaja Rostkowska-Biszczanik, Janusz Łastowiecki - Trzy  dekady mediów masowych w Zielonej Górze. Lokalne mediamorfozy w latach 1989-2019

Bogumiła Burda, Małgorzata Szymczak - Edukacja w Zielonej Górze po 1989 roku

Dariusz Dolański - Miasto uniwersyteckie

Jacek Kotuła - Przeobrażenia ochrony zdrowia w Zielonej Górze po 1989 roku

Robert R. Kufel - Życie religijne katolików w Zielonej Górze

Wolfgang J. Brylla - Parafia ewangelicko-augsburska

Stefan Dudra - Prawosławni i grekokatolicy w Zielonej Górze

Andrzej Buck - Środowisko teatralne Zielonej Góry w latach 1981-2022

Andrzej Buck - Biblioteki w Zielonej Górze

Leszek Kania - Sztuki plastyczne w Zielonej Górze po roku 1989

Longin Dzieżyc - Muzea zielonogórskie po okresie transformacji ustrojowej (1989-2019)

Alina Polak-Woźniak - Regionalne Centrum Animacji Kultury

Izabela Korniluk - Zielonogórski Ośrodek Kultury

Barbara Literska - Życie muzyczne w Zielonej Górze

Radosław Domke, Tomasz Grzybowski, Maciej Noskowicz - Sport w Zielonej Górze w latach 1989-2021